Hazırlayan: Harun BOZKUŞ
İkna kabiliyeti, sihirli konuşmak, yalancılık, göz boyama, şovmenlik… Zaman zaman farklı varyasyonlarını duyduğumuz ve kullandığımız o yetenek, o hareket tarzından bahsedelim.
Retorik, sözlükteki karşılığıyla etkileyici ve ikna edici konuşma sanatıdır. Etimolojik olarak Yunanca rhētorikos (ῥητορικός) yani “hitabet” kavramından türemiştir. Retorik modern ve klasik algının bakış açılarıyla farklı anlamlarda yorumlayabileceğimiz bir kavram. Bu yüzden önce bu ayrımı yapalım ve öyle başlayalım konuşmaya.
Klasik anlamdaki retorikten konuşalım, geçmişten günümüze gelelim. Antik Yunan düşünürlerinin çevresinde kullanılan kelime ilk olarak Platon’un Gorgias eserinde geçti. Platon için retorik -elbette kısa ve kaba bir tabirle- bir nevi sözlü kandırma sanatı anlamı taşıyordu. Politik zümreleri ya da halk topluluklarının algısını yönlendirmek için bir sözlü araç, bir sanattı. Fakat öğrencisi Aristoteles için retorik daha farklı bir anlamdaydı. Aristoteles, retoriğin diyalektiğin eşteşi olduğunu düşünüyordu. Yani gerçeği arayan, ona ulaşmak için kullanılan bir kavramdı onun için. Bunları daha sonra Retorik adlı kitabında ayrıntılarla açıklarken hitabet yöntemlerini üçe ayırdı: politik, hukuksal, törensel. Yine aynı kitabında retoriğin araçlarını da üçe ayırdı Aristoteles, bunlar Ethos, Pathos ve Logos idi. Ethos, retoriği uygulayan kişinin kim olduğuyla, Pathos bunu nasıl yaptığıyla, Logos ise retoriğin konusuyla alakalıydı.
Peki ya günümüzde retorik ne anlama geliyor? Günümüzde kullanılan retorik kelimesi çoğunlukla Platon’un ifadesinin daha da sertleştirilmiş bir hali. Yani kullanımı “insanları bir şey için kandırmak, göz boyayarak ikna etmek” şekline dönüştü. Üstelik, bundan da epeyce kitap, eğitim ve ders malzemesi çıktı.
Gerçekten de 2019 (yakında 2020!) yılında erişebileceğimiz ikna kabiliyeti konulu kitapların öğrettiği retorik kadar MÖ 4 yılındaki eğitimleri ve okulları karşılaştırdığımızda, Platon ve Aristoteles’in çalışmalarının üzerinden tonlarca sayfalık yazıların aktığını görebiliyoruz. Ama bundan etkilenme konusunda en az o zamanki halk kadar zayıfız, öyle miyiz?
https://www.youtube.com/watch?v=Uji9Ntt8QOs